Opiekę logopedyczną sprawuje p. Barbara Wojtyszyn oraz p. Zenona Morgut

 

       Na całokształt rozwoju dziecka i jego powodzenia szkolne w dużej mierze wpływa mowa. Niestety coraz większy odsetek dzieci szkolnych  ma z nią różnego typu problemy. Obowiązek opieki nad rozwojem mowy spoczywa m.in. na rodzicach i opiekunach dziecka, dlatego też niezmiernie ważna jest popularyzacja wiedzy logopedycznej. Mam nadzieję,  że wiadomości, choć podane w „pigułce”,  przybliżą Państwu tę niezwykle ciekawą dziedzinę wiedzy.   

B. Wojtyszyn

Mowa i jej rozwój 

Czym jest mowa? To szeroko rozumiany proces charakteryzujący człowieka, na który składa się wiele czynności m.in. mówienie /przekazywanie informacji/ i  rozumienie /ich odbiór/.

Prawidłowy rozwój mowy, w tym wymowa dziecka, rządzi się swoimi prawami. Wymowę poszczególnych głosek dziecko przyswaja stopniowo, od najłatwiejszych do najtrudniejszych pod względem artykulacyjnym.

Znany polski logopeda Leon Kaczmarek podaje następującą kolejność pojawiania się głosek:

• okres melodii (do 1 roku życia): a, e, niekiedy i, m, b, n, t, d, j;
• okres wyrazu (1-2 r. ż.): o, u, y, p, pi, i, m, b, n, t, d, j, ń, ś, k, ki;
• okres zdania (2-3 r. ż.): ą, ę, bi, mi, f, w, fi, wi, ś, ź, ć, dź, g, gi;
• okres swoistej mowy dziecięcej (3 –7 r. ż.):

5. około 3-4 r. ż.: s, z, c, dz;
6. pod koniec 4 r. ż.: r;

7. między 4 a 5 r. ż.: sz, ż, cz, dż.

Pamiętajmy więc, że nie wszystkie głoski dziecko uczy się od razu. Jest to bowiem związane z niewykształconą sprawnością narządów artykulacyjnych tkj. język, wargi, gardło, krtań i podniebienie. I tak np. o dziecku trzyletnim, które nie wymawia jeszcze w sposób dojrzały głoski r lub głosek sz, ż, cz, dż – nie powiemy, że mówi wadliwie. Jest to bowiem wymowa typowa dla tego okresu rozwojowego. Należy jednak podkreślić, że deformacje, czyli zniekształcenia głosek nie można uznać za prawidłowe bez względu na wiek dziecka.

U sześciolatków mowa pod względem dźwiękowym powinna być opanowana. Mimo tej reguły sporo dzieci w tym wieku ma nie opanowaną wymowę różnych głosek, które sprawiają trudności jeszcze w szkole.

Czynniki warunkujące rozwój mowy

W miarę rozwoju dziecka mowa zaczyna odgrywać coraz ważniejszą rolę w jego kontaktach z otoczeniem.

Istnieją określone zasady, zgodnie z którymi odbywa się przyswajanie języka przez dziecka. Znany lingwista Stefan Szuman wymienia czynniki warunkujące rozwój mowy. Poniżej przedstawiamy i omawiamy najważniejsze z nich. Są nimi:

• centralny układ nerwowy

Określone okolice mózgu spełniają ważne funkcje dla prawidłowego przebiegu czynności mowy. Niezwykle ważne są dwie okolice tzw. Wernikiego i Broca, odpowiedzialne za słuch fonematyczny /zdolność do różnicowania dźwięków mowy/ oraz czucie ułożenia narządów mowy /zdolność do organizacji płynnych ruchów  podczas wypowiedzi/.

• narządy mowy

Aby mogła się prawidłowo rozwijać u dziecka zdolność do porozumiewania się, musi ono posiadać prawidłową budowę takich narządów jak gardło, krtań, podniebienie, język, jama nosowa. Oprócz nich bardzo ważna jest czynność żuchwy, warg, tchawicy oraz płuc, z których wydalane powietrze jest zużywane podczas mówienia, tzn. zostaje przekształcane w krtani na dźwięki mowy.

• analizator słuchowy i wzrokowy

Słuch i wzrok mają podstawowe znaczenie dla nabywania i rozwijania mowy. Wzrok stanowi ważne źródło informacji, które są wykorzystywane w kontaktach z otoczeniem. Natomiast zaburzenia w zakresie rozwoju umiejętności rozróżniania najmniejszych elementów wyrazu utrudniają odbiór mowy i nabywanie prawidłowej artykulacji.

• płeć

Wiele badań potwierdza, że dziewczynki najczęściej zaczynają wcześniej mówić, szybciej opanowują podstawy języka i rzadziej ujawniają zaburzenia mowy niż chłopcy. Szybszy rozwój mowy u dziewczynek dotyczy zarówno przyswajania słownictwa, jak i zdolności budowania złożonych wypowiedzi. Prawdopodobnie ma to związek z procesami związanymi z wcześniejszym dojrzewaniem dróg nerwowych oraz z ich szybszym ogólnym rozwojem fizycznym.

• środowisko dziecka

Środowisko rodzinne w dużej mierze decyduje o typie języka i systemie komunikowania się jakie opanowuje dziecko we wczesnym dzieciństwie. Rodzice powinni stwarzać okazje do tego, by dziecko ćwiczyło się w poznawaniu nowych nazw przedmiotów i czynności. Nie wyręczajmy dzieci w mówieniu, gdyż to nie sprzyja prawidłowemu rozwojowi mowy. Pamiętajmy także, by mowa dorosłych cechowała się poprawną, lecz nie przesadną, wymową. Duże znaczenie ma także styl wychowawczy reprezentowany przez rodziców czy osoby zajmujące się wychowywaniem dziecka. Korzystnie na jego rozwój wpływa jednolity styl, czyli taki w którym jest takie samo ocenianie za to samo zachowanie. Niekorzystny wpływ maja zarówno postawy nadmiernie wymagające, jak i nadmiernie opiekuńcze. Natomiast wychowanie niekonsekwentne wytwarza niepewność, zmienność nastrojów, czego rezultatem mogą być zaburzenia tempa, rytmu mowy, prowadzące do jąkania się.

Można więc stwierdzić, że miłość między dzieckiem i rodzicami jest swoistym motorem rozwoju mowy.

• aktywność własna dziecka

Choć istnienie rodziny sprzyja rozwojowi mowy, to jednak nie ona bezpośrednio wpływa na rozwój dziecka, lecz jego własna aktywność. Ujawnia się ona na wiele sposobów, przede wszystkim w zabawie z innymi dziećmi oraz z rodzicami, głównie z matką. Oprócz zabawy dziecko przejawia swą szczególną aktywność w używaniu języka w takich sytuacjach jak:

• kąpanie, ubieranie, czesanie /czynności dziecka wokół własnej osoby/,
• odwiedziny gości, uroczystości,  prezenty /zdarzenia atrakcyjne/,
• czytanie bajek, opowiadanie, przygotowanie do szkoły w zakresie czytania, pisania, liczenia /zamierzone czynności wychowawcze dorosłych z dzieckiem/.

 

Podsumowując należy zaznaczyć, że optymalny rozwój mowy dziecka zachodzi wtedy, gdy są wypełnione wszystkie wyżej opisane czynniki. Zaniedbanie któregoś z nich może doprowadzić do zaburzeń mowy a nawet jej zahamowania

 

RODZICU ZAPAMIETAJ!

1. Nasze wypowiedzi powinny być poprawne językowo, budujmy krótkie zdania, używajmy prostych zwrotów, modulujmy własny głos.
2. Od najmłodszych lat uczymy dbałości o higienę jamy ustnej. Pamiętajmy, aby dziecko nauczyło się gryźć i żuć.
3. Zwracajmy uwagę, aby dziecko oddychało nosem; w przypadku, gdy dziecko oddycha ustami, prosimy pediatrę o ustalenie przyczyny.
4. Odpowiadajmy na pytania dziecka cierpliwie i wyczerpująco.
5. Opowiadajmy i czytajmy dziecku bajki, wierszyki, wyliczanki. Uczmy krótkich wierszy na pamięć.
6. Śpiewajmy z dzieckiem. Jest to ćwiczenie językowe, rytmiczne, a zarazem terapeutyczne.
7. Starajmy się, aby zabawy językowe i dźwiękonaśladowcze znalazły się w repertuarze czynności wykonywanych wspólnie z dzieckiem. Wybierajmy do zabaw właściwą porę.
8. Dołóżmy wszelkich starań, aby rozmowa z nami była dla dziecka przyjemnością.
9. Jeżeli dziecko osiągnęło już wiek, w którym powinno daną głoskę wymawiać  a nie robi tego, skonsultujmy się z logopedą.
10. Jeżeli dziecko ma nieprawidłową budowę narządów mowy (rozszczepy warg, podniebienia, wady zgryzu lub uzębienia), koniecznie zapewnijmy mu opiekę lekarza specjalisty, ponieważ wady te są przyczyną zaburzeń mowy.

  opracowanie: B. Wojtyszyn