Marian Adam Rejewski

(16 sierpnia 1905 – 13 lutego 1980)

 

 

 

       Polski matematyk i kryptolog, który w 1932 roku złamał szyfr najważniejszej hitlerowskiej maszyny szyfrującej Enigma (grec. tajemnica, łamigłówka). 

      Marian Adam Rejewski przyszedł na świat jako siódme dzieci Józefa Rejewskiego, kupca branży tytoniowej oraz Matyldy z Thomsów, córki toruńskiego browarnika. W latach 1912-1914 uczęszczał do Szkoły Podstawowej z nauczaniem początkowym w Bydgoszczy, następnie w latach 1914-1923 do Królewskiego Gimnazjum im. Fryderyka (od 1920 r. Państwowe Gimnazjum Klasyczne). 

       Po ukończeniu szkół w Bydgoszczy Marian Rejewski rozpoczyna w roku 1929 studia matematyczne na Uniwersytecie Poznańskim. W czasie studiów Rejewski zostaje skierowany przez profesora Zdzisława Krygowskiego na tajny kurs kryptologii, którego organizatorem było Biuro Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego WP. Jesienią 1930 roku utworzono w Poznaniu filię Biura Szyfrów, w której zatrudniono między innymi Mariana Rejewskiego. Dwa lata później filia została rozwiązana, a od 1 września 1932 wszystkie prace kryptologiczne przeniesiono do warszawskiego Biura Szyfrów Sztabu Głównego Wojska Polskiego.

       We wrześniu 1932 roku Rejewski rozpoczyna pracę nad Enigmą, w ciągu kilku tygodni odkrywa sposób okablowania wirników niemieckiej maszyny szyfrującej. Następnie wraz z kolegami ze studiów Jerzym Różyckim i Henrykiem Zygalskim opracowuje techniki umożliwiające regularne odczytywanie szyfrogramów z Enigmy. 

       Wkład Rejewskiego w złamanie kodu Enigmy polegał na opracowaniu katalogu kart i cyklometru, a po zmianie sposobu kodowania w 1938 roku - zaprojektowaniu tzw. bomby kryptologicznej. Bomba kryptologiczna była modelem agregatu - urządzenia do automatyzacji i przyspieszania procesu odtwarzania kluczy dziennych. Współpracownik Mariana Rejewskiego, Henryk Zygalski opracował komplet 26 odpowiednio zaprogramowanych arkuszy perforowanych („płachty Zygalskiego”) do ustalania kolejności bębenków. Na pięć tygodni przed napadem Niemiec na Polskę w 1939 roku Rejewski wraz z zespołem kryptologów i pracowników Biura Szyfrów zaprezentowali sposób deszyfrowania i kopię Enigmy przedstawicielom brytyjskiego i francuskiego wywiadu wojskowego. Krótko po wybuchu wojny polscy kryptolodzy ewakuowali się przez Rumunię do Francji, gdzie nadal, we współpracy z Francuzami i Brytyjczykami prowadzili prace nad dekryptażem niemieckiej korespondencji. Po raz kolejny zostali zmuszeni do ewakuacji w czerwcu 1940 roku po kapitulacji Francji, aby już po kilku miesiącach powrócić do kontrolowanej przez rząd Vichy części kraju i wznowić pracę. Po wkroczeniu Niemiec do południowej Francji 9 listopada 1942 Rejewski i Zygalski przedostali się przez Hiszpanię, Portugalię i Gibraltar do Wielkiej Brytanii, gdzie rozpoczęli pracę w jednostce radiowej Sztabu Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych w Stanmore-Boxmoor pod Londynem, nadal prowadząc pracę nad dekryptażem mniej skomplikowanych szyfrów niemieckich.

       Po zakończeniu działań wojennych 21 listopada 1946 roku Marian Rejewski powraca do Polski. Po siedmioletniej rozłące z rodziną  spotyka się z żoną Ireną Marią, córką Janiną Marią (ur. 16.02.1939) i synem  Andrzejem Zygmuntem (ur. 22.06.1936–zm. 09.07.1947). W Bydgoszczy podejmuje pracę w zakładach „Kabel Polski”, następnie w Państwowym Przedsiębiorstwie Mierniczym, Związku Spółdzielni Rzemieślniczych, Wojewódzkim Związku Spółdzielni do momentu przejścia na rentę w roku 1967.

       Dopiero w 1967 roku Marian Rejewski w książce pt. „Wspomnienia z mej pracy w Biurze Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego w latach 1930–1945 ” ujawnił swój udział w złamaniu szyfru Enigmy. Swoje wspomnienia zdeponował w ówczesnym Wojskowym Instytucie Historycznym.

       Marian Adam Rejewski zmarł 13 lutego 1980 roku na zawał serca i został pochowany w asyście Kompanii Honorowej WP na cmentarzu wojskowym na Powązkach w kwaterze B39.

       14 września 2005 roku u zbiegu ulic Gdańskiej i Śniadeckich w Bydgoszczy odsłonięto pierwszy w Polsce pomnik pogromcy Enigmy. Odlany w brązie pomnik przedstawia postać wybitnego, zasłużonego kryptologa, bydgoszczanina - Mariana Rejewskiego - siedzącego na ławce z grubych płyt granitowych. Obok na ławce stoi makieta niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma.

 

 

Bibliografia

1. Życie enigmą pisane Marian Rejewski 1905-1980, praca zbiorowa, Bydgoszcz 2005,
2. http://archiwumcaw.wp.mil.pl/biuletyn/b27/b27_1.pdf
3. Wikipedia.org
4. http://marianrejewski.pl/biografia/
5. http://www.mmm.uni.wroc.pl/archiwum/mmm21/rejewski.pdf